Een populair wetenschappelijk artikel*).
Verdere voetnoten onderaan de pagina.

*) Om de stijl te oefenen.

De schrijver in zijn natuurlijke habitat
Feit en fictie

Wie zelf van nabij wel eens een schrijver heeft kunnen bestuderen zal zeker onder de indruk zijn geraakt van dit fascinerende wezen. De vraag: ‘Waar komen schrijvers vandaan’ is daarbij ongetwijfeld in je opgekomen. In deze beknopte beschrijving van de adembenemende metamorfose van cursist naar schrijver zullen we hierop een antwoord geven. Daarbij worden mythes uit het verleden met argumenten ontkracht.

Door Yoeke Nagel, schrijfcoach, auteur van 13 boeken en schrijver in wording
www.yoekenagel.nl

Het oude volksgeloof

Vele eeuwen lang dacht men dat er geen enkel verband was tussen cursist en schrijver. Er werd uitgegaan van de gedachte dat de cursist zich een aantal jaren in eigen tempo van cursus naar cursus bewoog om zich daarna, gevoed met schrijftheorie, terug te trekken in huiselijke sfeer waar hij[1] in de loop van drie tot 42 jaar het cursusmateriaal in alle rust weer vergat en zich stortte op het borduren van kruissteekjes.

Helemaal onafhankelijk daarvan bestonden er, in deze zienswijze, schrijvers. Zij werden gezien als lieden die bij geboorte al gezegend bleken met Talent, dit moeiteloos in eenzaamheid ontwikkelden tot renderende broodschrijverij die uitmondde in royalties over boeken en verfilmingen daarvan, waar ze goed van konden leven, waar ze zich status mee verwierven en die hen in rap tempo wisselende sekspartners opleverden. Inspiratie, goede onderwerpen, schrijfdiscipline, grammaticale kennis en schrijftechniek, een tuinhuisje om in te werken en geslaagde alinea’s van andere schrijvers zou hen van nature zijn meegegeven.
Met de kennis van tegenwoordig kunnen we lachen om dit eenvoudige volksgeloof. Toch is het goed om kort stil te staan bij deze volkomen achterhaalde zienswijze. Vaker dan je zou verwachten zijn immers fragmenten van deze overtuigingen vrijwel onopgemerkt blijven hangen in ons moderne idee over schrijverschap! Dit kan leiden tot aanzienlijke schade aan schrijfplezier en prachtige teksten in de kiem smoren, waardoor uiteindelijk zelfs maatschappelijke en culturele tekorten kunnen ontstaan.

De klassieke vlindermetafoor

De eerste schreden naar onze moderne inzichten over het werkelijke ontstaan van de schrijver was de metafoor van de rups. In het kort: een schrijver produceert tijdens zijn leven zoveel mogelijk boeken. Daar komen al snel talloze lezers op af voor geestelijke voeding, herkenning en het vergroten van hun levenslust. Van de 100 lezers zal 60% blijven lezen met wisselend plezier. Zo’n 20% zal daarbij een cursus gaan volgen. 10% gaat direct kruissteekjes borduren, 5% overlijdt door een verkeersongeval tijdens het lezen en nog eens 5% ontpopt zich spontaan tot schrijver. Dit zou voldoende zijn om de cyclus in stand te houden. Een grappig detail bij deze metafoor is dat er ongemerkt nog steeds vanuit wordt gegaan dat er geen verband is tussen het volgen van een cursus en de ‘spontane’ ontpopping tot schrijver. Deze bewegingen bestaan naast elkaar.

Schrijver in je doos

Dichter bij de werkelijkheid kwam de tweede metafoor die in zeer beperkte kring opmars deed in de jaren negentig van de vorige eeuw: de doos. In deze, eigentijdsere, uitleg ging men ervan uit dat elk mens geboren wordt als doos. In deze doos zit alle talent en aanleg al verpakt. Schrijflust behoort tot de vaste inhoud van de doos. Sommige mensen negeren dit aspect van hun inhoud en worden evengoed 100 jaar in goede gezondheid. Sommigen merken het verlangen om te schrijven op en proberen het uit tot zij teleurgesteld constateren dat ze te weinig schrijfkennis hebben en het schrijven weer terugwerpen in de doos. Sommigen merken hetzelfde op en ervaren het schrijfverlangen als zo onweerstaanbaar dat ze een cursus gaan volgen om meer schrijfkennis op te doen en daarmee hun innerlijk schrijver te voeden. Een enkeling opent de doos en er springt een kant en klare schrijver uit tevoorschijn die direct de achterdeur uitrent, zich daar in het tuinhuisje met een fles drank en een pakje filtersigaretten achter de computer zet om fluitend een stroom van bestsellers teweeg te brengen. En sommige mensen blijven hun hele leven lang een gesloten doos – als een bestelling die door de koeriersdienst achter de kliko van de buren is neergegooid. Zij worden zelfs heden ten dage nog vaak aangeduid als ‘doos’!

Graag wijzen we erop dat ook binnen deze meer recente schrijversmetafoor nog steeds elke schrijver kennelijk beladen met alle noodzakelijke schrijfkennis, schrijfplezier, inspiratie, techniek en kennis van de uitgeverswereld ter wereld komt! Van oefenen, vallen & opstaan, schrappen, redigeren en corrigeren is ook in deze periode nog niets bekend.

De werkelijkheid: 5 ontwikkelingsfases

Inmiddels weten we zoveel meer over het boeiende ontstaan en de ontwikkeling van de Schrijver als soort. Ja, misschien moeten we zelfs toegeven dat een aantal aspecten van de achterhaalde schrijverstheorieën uit het verleden al tamelijk dicht bij de realiteit kwam!
In werkelijkheid ontstaat de schrijver in een dynamisch proces dat het beste wordt weergegeven met het beeld van een spiraal met een ‘brandweerstang’ in het midden, waarover straks meer.

We zetten, ten overvloede, de ontwikkelingsfasen van mens tot schrijver nog even op een rijtje:

1. 1. De Bron
   De mens wordt geboren met het verlangen te

• creëren,
• zich te verbinden met anderen,
• zicht te krijgen op zichzelf
• en zich verder te ontwikkelen.
  
  2. Het schrijfverlangen
  Onder bepaalde voorwaarden (tijd, geldgebrek, energie, onweerstaanbaarheid van verlangens onder 1, leven) herkent de mens zijn eigen talenten en kwaliteiten om deze verlangens te vervullen, liefst tegelijkertijd in een enkele handeling. De slimsten komen daarbij uit op schrijven.
  
  3. Het aanrommelen
  De mens met schrijfverlangen gaat experimenteren. Hij schrijft, schrapt, herschrijft, leest, wanhoopt, redigeert, schrapt, schrijft, herschrijft, wanhoopt, leert en besluit
• 3a. dat hij steeds beter en mooier wil leren schrijven, plezier wil houden in schrijven en daarbij professionele begeleiding wil vinden die bij zijn karakter, schrijfplannen en schrijfstijl past.
• 3b. dat hij er niks van bakt en beter kan gaan kruissteekjesborduren.4. De schrijfcursist
  Zie 3a
  
  5. De schrijver in wording

De schrijver heeft nu zijn definitieve[2] fase bereikt: schrijver in wording[3]. Door te experimenteren, nieuwe technieken te leren en uit te proberen, te faseren[4], meer cursussen te volgen en schijt te hebben aan alles wat hij geleerd heeft van een ander[5] wordt de schrijver in hem steeds zichtbaarder. Over het algemeen wordt als omslagpunt van cursist naar ‘schrijver’ het moment genomen dat een tekst van zijn hand wordt herkend als van hem, door zijn typerende schrijfstijl waaronder spanningsopbouw, favoriete woorden, thema en terugkerende grammaticale misverstanden.

Het Spiraal-met-brandweerstang-model

Het veelgebruikte schrijversmodel van de spiraal met de brandweerstang in het midden illustreert dat de schrijver in wording weliswaar ongemerkt steeds beter wordt in het schrijven en zich spiralenderwijs ontwikkelt, maar ook ten allen tijden vrijstelling kan krijgen door zich langs de brandweerstang naar niet-schrijven te laten afglijden voor kortere of langere periodes. Vaak zien we dit gebeuren bij schrijvers die tijdelijk

• een veeleisend moederschap M/V hebben,
• een studie of baan krijgen waarbij verplichte teksten moeten worden geproduceerd waardoor het schrijfplezier opdroogt,
• een boek hebben afgerond en/of gepubliceerd met veel of geen succes,
• erachter komen dat een andere schrijver over hun onderwerp publiceerde,
• zoveel onderwerpen hebben waar ze over willen schrijven dat ze nog niet weten waarmee ze willen beginnen en eerst in wanhoop een onderwerp goed moeten rekenen
• een bestseller willen schrijven en daardoor geen letter meer op papier durven zetten
• de schrille stem van hun innerlijk criticus niet tot gesprek en goede samenwerking kunnen brengen
• geen inspirerende cursus kunnen vinden en/of geen tijd, geld en energie willen[6] investeren in zo’n cursus
• nu wel eens zo’n aardig kruissteekjesborduurwerk willen maken.

Conclusies en aanbevelingen

Schrijf. Volg een cursus[7]. Word schrijver in wording. Als je je eerste jaar cursus erop hebt zitten, gun jezelf dan ook het tweede. Of dacht je dat je nu opeens uit jezelf deadlines gaat stellen en halen?[8] Lees een boek over schrijven[9]. Schrijf op je eigen manier om het verschil tussen cursist en schrijver te laten shinen. Over je eigen onderwerp. Niemand doet dat zoals jij. En je kunt altijd nog een tijdje stoppen als je geen zin meer hebt. Schrijf voor jezelf. Schrijf voor anderen. Jij wordt er beter van en je wordt er een betere schrijver van. Sterker nog: de wereld wordt er beter van. En nou aan de slag.

—————VOETNOTEN——————

[1] Waar ‘hij’ gezegd wordt, wordt meestal ‘zij’ bedoeld.

[2] De definitieve fase ‘schrijver in wording’ wordt vaak aangeduid als ‘schrijver’. In het belang van de leesbaarheid gaan we hierin mee.

[3] Een uitzondering hierop is Harry Mulisch, die zichzelf als affe schrijver beschouwde en aan arrogantie ten onder ging maar wel een gigantische stapel boeken achterliet die in kwaliteit alleen werd overtroffen door de werken van Annie M.G. Schmidt die zichzelf überhaupt nooit schrijver noemde en Sir Terry Pratchett, maar die was Brits dus dat telt niet meer na de Brexit.

[4] 1) Research en structureren, 2) Gezegend schrijven, 3) Ambachtelijk schrijven

[5] Met blijvend respect voor zijn schrijfdocenten en credits waar mogelijk

[6] In plaats van ‘willen’ wordt hier vaak gezegd ‘kunnen’. In de praktijk blijkt echter dat er veel meer kan als men maar echt wil. Zo is betalen in termijnen of een elegante bartering vaak goed mogelijk bij schrijfcursussen.

[7] Eind januari start een nieuw Magisch Schrijfjaar met schrijfcoach Yoeke Nagel, de schrijfster van ‘Schrijven met het creatiepentagram’. Schrijven vanuit de bron van je woordenstroom. Waarbij je een jaar en een dag lang nieuwe en merkwaardige schrijftechnieken leert, ermee oefent en zo ongemerkt en vrijwel pijnloos al een heel stuk opschiet met je boek. Mail even wat jij met die ene dag gaat doen via www.yoekenagel.nl

[8] Oh oeps. Die was ver onder de gordel. Je hebt toch maar mooi bijna elke keer pal voor de nieuwe schrijfcursusbijeenkomst wat ingeleverd. Maar weet je in goed gezelschap: Peter Buwalda joeg zijn uitgever bijna de dood in door zijn deadline niet te halen omdat hij zijn eigen nieuwe manuscript nog niet goed genoeg vond. Terwijl er al een campagne van miljoenen klaar stond voor hem.

[9] We horen veel goeds over ‘Schrijven met het creatiepentagram’ en ’99 witte kopjes op een tafel’, beiden van Yoeke Nagel, uitgeverij A3boeken.