‘Dus die voorraadkast in onze kelder is eigenlijk een oorlogskast?’ Mijn huisgenoot ontdekte mijn gênante geheim al toen we nog maar een half jaar samenwoonden. Eh… Ja. Al die extra pakken macaroni, potten met boontjes en blikjes groentesoep zijn voor jeweetmaarnooit.
En de belangrijkste jeweetmaarnooit is voor mij altijd geweest: stel dat het oorlog wordt. Dan hebben we eten nodig en wat flessen water, liefst voor een paar monden extra, zodat we ook onderduikers in huis kunnen nemen.
Eerlijk gezegd had ik me tot dat moment nooit gerealiseerd dat ik precies om die reden zoveel voorraad in huis wilde hebben. En dat dat eigenlijk een tikje vreemd is, omdat ik van ná de oorlog ben. Van onze oorlog dan toch, de oorlog van mijn moeder en mijn grootmoeder.
83 van de 87 familieleden kwamen niet terug
Zij hebben hem meegemaakt. Mijn stoere grootmoeder ging in het verzet en deed dappere dingen. Mijn puberende moeder, twaalf was ze toen het begon, moest onderduiken in haar eentje, bij gezinnen die ze niet kende. Ze moest zich aanpassen bij thuisculturen die niet de hare waren.
Een puber wil grenzen opzoeken en rebelleren, zo hoort het. Maar mijn moeder moest zich als risicovolle gast heel stilletjes houden.
En na de oorlog kwam haar moeder niet terug. Niet terugkomen betekent ‘dood’, dat leerde ik al heel jong van mijn moeder. Toen mijn hamster Knabbel niet terug kwam, nadat hij was ontsnapt door de openstaande tuindeur, begreep ik ook onmiddellijk hoe het nu zat met hem. Die was net zo dood als mijn moeders moeder. Zo dood als de 83 van de 87 mensen op die vergeelde familiefoto, die niet meer terug waren gekomen.
Verplichtingen in verband met jeweetmaarnooit
Ik wist een aantal dingen die andere kinderen niet wisten. Verstandige Dingen Om Te Doen. Of eigenlijk: Verplichtingen.
- Dat je altijd bij nieuwe vrienden moet bedenken of je bij ze kunt onderduiken.
- Dat je aan mensen die je niet goed kent niet moet vertellen wat jij overal van vindt.
- Dat je in je eigen huis een plekje moet weten waar je je kunt verstoppen en waar je ook vandaan kunt vluchten zonder dat ze je meteen vinden.
- Dat je de schoenendoos met oude foto’s moet bewaren voor altijd en altijd, ook al weet je niet wie er op de foto’s staan.
- Dat je niet op moet vallen.
- Dat je moet bewijzen dat het terecht is dat jij leeft terwijl zoveel andere mensen dood zijn.
- (dat is trouwens heel lastig te combineren met ‘niet opvallen’)
- Dat je ervoor moet zorgen dat er nooit meer oorlog komt.
- En dat je altijd voldoende voorraad in huis hebt voor jeweetmaarnooit.
Af en toe ontdekte ik dat dat lijstje met verplichtingen een beetje mal was. Andere mensen wisten niet dat al die dingen verplicht waren. Ze vonden het ook sneu, lachwekkend of griezelig dat ik dat lijstje jarenlang allemaal eigenlijk echt geloofde.
Er is geen verband groot genoeg
Langzaamaan ontdekte ik dat dat geheime lijstje verplichtingen eigenlijk een nog geheimere opsomming was van de diepe oorlogswonden van mijn familie. Mijn grootmoeder is verdwenen in het verzet en heeft haar levensverhaal niet af kunnen maken. Mijn moeder heeft haar leven lang gezocht naar haar moeder en heeft haar niet kunnen vinden. En ik heb, ongemerkt, een lijstje oorlogswonden meegekregen van thuis.
De oorlog lekte door naar mijn na-oorlogse leven, omdat er geen verband groot genoeg is om zulke wonden te bedekken. Ik heb geprobeerd de oorlogswonden van mijn familie te verzorgen door erover te schrijven.
Schrijven is het vervoersmiddel van verhalen
Schrijven, heb ik gemerkt, is een manier om het donker van woordeloze herinneringen in te stappen en dapper te kijken wat daar verstopt zit.
Schrijven tilt heel voorzichtig het verband weg van grote wonden, zodat er lucht bij komt. Schrijven is het vervoersmiddel van verhalen, van de ene mens naar de ander.
Het schrijven van het boek ‘Zoeken’, over hoe oorlog doorwoekert van generatie op generatie, was een verplichting voor me. Ik moest het doen voor mijn verdwenen grootmoeder, voor mijn zoekende moeder, voor mijn kinderen, voor de kinderen die op dit moment middenin nieuwe oorlogen opgroeien – in Oekraine, in Gaza – en om de oorlog zo goed mogelijk uit mijzelf te halen.
Okee, dat is misschien nog niet helemáál gelukt, maar kom op zeg, een voorraadkast in de kelder is echt niet zo’n belachelijk idee hoor. Voor jeweetmaarnooit.
Mijn familiegeschiedenis lezen?
Mijn boek ‘Zoeken’ is te koop via mijn website.
https://yoekenagel.nl/product/zoeken-naar-moeders-moeder-verdween-verzet/
My book ‘Searching’ has been translated into English and is for sale through my website.
You can also listen to this amazing interview and podcast by Baruch Zeichner for Paradigms
WORKSHOP
Lekker Magisch Schrijven
Wil je zelf ook jouw kennis, ervaringen of visie doorgeven aan anderen?
Dan leer ik je graag een verrassend gemakkelijke manier om je verhaal op te schrijven.
Schuif aan bij de workshop Lekker Magisch Schrijven. Dan weet je ook meteen of je mee wilt doen met het Magisch Schrijfjaar: een jaar en een dag intensieve schrijfondersteuning voor jouw schrijfproject.
Lekker Magisch Schrijven: 10 mei, van 13.00 tot 16.30, in Zeist, 121,- euro
https://yoekenagel.nl/events/lekker-magisch-schrijven-kennismaking/